कहानी श्रृंखला - 44 ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬੰਗਲਾ ਕਹਾਣੀ ਜਸੂਸ - ਮੁਜੱਫਰ ਹੁਸੈਨ ਅਨੁਵਾਦ - ਨੀਲਮ ਸ਼ਰਮਾ 'ਅੰਸ਼ੂ'

 

                                                      ਜਸੂਸ

 

ਵੀਰਵਾਰ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ। ਛੁੱਟੀ ਹੋਈ ਦੋ ਵਜੇ,  ਘਰ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿਚ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਾਡੀ ਬੈਠਕ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਕੱਠ ਸੀ। ਛੋਟਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਦੂਜੇ ਬੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਨਿੱਕਲ ਕੇ ਆਉਣ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਈ। ਵੇਖਿਆ, ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਲਿਬੜਿਆ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬੋਰੇ ਦਾ ਤੱਪੜ ਜਿਹਾ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਿਨੇਮਾ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਏ ਗਏ ਪੁਰਾਣੇ ਚੀਨੀਆਂ ਵਰਗੀ ਦਾੜ੍ਹੀ। ਖਿੱਲਰੇ ਹੋਏ ਵਾਲ। ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੋਸ਼ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਕਦੀ ਹਜਾਮਤ ਨਹੀਂ ਕਰਾਈ, ਧੋਤੇ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਅਮਰਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੇ, ਬੁਢੇਪੇ ਤੱਕ ਆਉਂਦਿਆਂ-ਆਉਂਦਿਆਂ ਰੁਕ ਜਾਣ ਵਰਗੀ ਉਮਰ।  ਉਦੋਂ ਵੀ ਕੁਝ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਲੱਤਾਂ ਕੋਲ ਥੈਲਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਹੇਠਾਂ ਤੋਂ ਫਟਿਆ, ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਮੈਂ ਸਮਝ ਰਿਹਾ ਸੀ. ਉਸ ਨੇ ਬੈਗ ਦਾ ਇੱਕ ਕੋਨਾ ਕੱਸ ਕੇ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਟੋਤਨ ਮਾਮਾ ਬੈਗ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਖਿੱਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਬੰਦਾ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਬੈਠ ਨਾ ਸਕਿਆ ਤਾਂ ਤੋਤਨ ਮਾਮੇ ਨੇ ਖਿੱਚ ਕੇ ਬੈਗ ਖੋਹ ਲਿਆ ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਜੇ ਸੁੱਟਣਾ ਹੀ ਸੀ ਤਾਂ ਖੋਹਣ ਦੀ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ? ਇਹ ਸਧਾਰਨ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਖੜਾ ਹਰ ਕੋਈ ਮਸਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੇ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕੁਝ ਦੇਖ ਕੇ ਆਨੰਦ ਲੈ ਸਕੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜਾਤਰਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਅਸ਼ਲੀਲਤਾ ਦੇ ਦੋਸ਼ਾਂ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਰਕਸ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਸਦਾ ਲਈ ਬੰਦ ਹਨ। ਜਿਸ ਸਰਕਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ, ਉਸ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮੈਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੰਬਦਾ ਰਿਹਾ। ਅੱਜ ਮੈਂ ਪੇਂਡੂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਬਾਰੇ ਸੁਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।

‘ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਫਕੀਰ।’ ਫਜੂ ਚਾਚਾ ਨੇ ਕਿਹਾ।

‘ਆਲ਼ੇ-ਦੁਆਲ਼ੇ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ।’ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਹਾਫ਼ੀ ਚਾਚੇ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ।

ਅੱਜ ਜੁਮਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜੇ ਉਹ ਫਕੀਰ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸ ਕੋਲ ਭੀਖ ਲਈ ਥੈਲਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾ ਰਹੋ। ਮਾਬੂ ਭਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਫਕੀਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਦਿਨ ਵੀ ਛਟਪਟਾਹਟ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਰਹੱਸਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪਛਾਣਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਇਸ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦਾ। ਜਦੋਂ ਅੱਬਾ ਵਰਗੇ ਬੁੱਢੇ ਨੇ ਵੀ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਦੇਖਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਹੋਰ ਕੀ ਕਹਿਣਗੇ।

'ਓਏ ਬੁੱਢੇ, ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਕੀ ਹੈ? ਤੁਸੀਂਂਂ ਕਿਥੋ ਆਏ ਹੋ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ? ਤੁਸੀਂ ਇੱਥੇ ਕਿਉਂ ਆਏ ਹੋ? ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਆਏ ਹੋ?

'ਮੈਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਬੋਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਨਿਊਜ਼ਮੈਨਾਂ ਵਾਂਗ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ।' ਸਾਡੇ ਗਣਿਤ ਦੇ ਮਾਸਟਰ ਬਿੱਲੂ ਸਰ ਨੇ ਸ਼ੋਏਬ ਭਾਈ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।

ਟਹਿਣੀ ਦੇ ਝਰੀਟਾਂ ਕਾਰਨ ਹੱਥ ਅਤੇ ਪਿੱਠ 'ਤੇ ਖੁਰਚਦੇ ਹਨ। ਬੁੱਢਾ ਚੁੱਪ ਹੈ। ਉਹ ਬੁੱਢੇ ਰੁੱਖ ਵਾਂਗ ਜ਼ਮੀਨ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਜ਼ਮੀਨ 'ਤੇ ਕੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਚੀਜ਼ ਦਾ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਮਤਲਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਹੋਰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਗਾਉਣਾ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ.

'ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਉਂਦਿਆਂ ਦੇਖਿਆ ਹੈ?'

'ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸਨੇ ਦੇਖਿਆ? ,

'ਪੈਦਲ ਆਇਆਂ ਜਾਂ ਸਵਾਰੀ 'ਤੇ?'

ਇਕ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਸਵਾਲ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕਰਨ ਵੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਬੰਦਾ ਜਾਂਦਾ, ਨਵਾਂ ਬੰਦਾ ਆਉਂਦਾ, ਭੀੜ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਲੋਕ ਇੱਕ ਵਾਰ ਕੰਬਦੇ ਹਨ, ਦੂਰੀ 'ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ. ਕੋਈ ਵੀ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ - ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਕੁੱਤੇ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਵੇਲੇ ਅਜਿਹੀ ਸੁਚੇਤ ਦੂਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ. ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਢੋਲਕੀ ਦੇ ਦਰੱਖਤ ਤੋਂ ਗੰਮ ਨੂੰ ਖੁਰਕ ਕੇ ਅਤੇ ਖੁਰਕ ਕੇ ਕੱਢ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਦਰਖਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਿੱਲਦਾ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਅਣਜਾਣ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜਿਉਂਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬੇਜਾਨ ਪਿਆ ਹੈ। ਬਿਰਖ ਵਾਂਗ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ। ਇੱਕ ਧੜਾ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਦੁਬਾਰਾ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਇੱਕ ਵੀ ਸੰਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਕੱਢ ਲਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰਵੀਰ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਣਾ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਤੋਂ ਬੋਰ ਹੋ ਗਏ, ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਬੰਬ ਵਿਸਫੋਟ ਕੀਤਾ।

'ਜਾਸੂਸ। ਦੇਖੋ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਜਾਸੂਸ ਹੈ। ਉਹ ਗੂੰਗਾ-ਪਾਗਲ ਜਿਹਾ ਭੇਸ ਬਣਾ ਕੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਨ ਭੱਜ ਰਿਹਾ ਹੈ।'' ਭੀੜ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੋਲਿਆ। ਤੁਰੰਤ ਲੋਕ ਚੌਕਸ ਹੋ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਸਿੱਧਾ ਛੇ ਮੀਲ ਚੱਲਦੀ ਇੱਕ ਭਾਰਤ-ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਸਰਹੱਦ ਹੈ। ਕੋਈ ਸਾਡੀ ਗੁਪਤ ਸੂਚਨਾ ਲੈ ਕੇ ਸਰਹੱਦ ਤੋਂ ਭੱਜ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ।

ਜਾਸੂਸਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਯਾਦ ਆਈ। ਉਹ ਅਜਿਹੇ ਹੁਨਰਮੰਦ ਅਤੇ ਸਮਰਪਿਤ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਹਨ ਕਿ ਜਾਸੂਸੀ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਵਸ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨ ਪੂਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹੀ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਘਰ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਫੜਨਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੇ ਟੈਸਟ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ. ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਸੋਟੀ ਦੇ ਸਿਰੇ ਦੁਆਲੇ ਲਪੇਟਿਆ ਅਤੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਖਿੱਚਿਆ। ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਨਕਲੀ ਵਾਲ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਪਰ ਕੁਝ ਵਾਲ ਹੀ ਟੁੱਟੇ। ਇਹ ਪਰਖਣ ਲਈ ਕਿ ਕੀ ਬੁੱਢੇ ਦਾ ਰੰਗ ਅਸਲੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕੀ ਉਸਨੇ ਚਿਹਰੇ 'ਤੇ ਮੇਕਅੱਪ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਹਾਬੂ ਭਾਈ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਵਾਲੇ ਟੋਏ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਾਲਟੀ ਵਿੱਚ ਚਿੱਕੜ ਵਾਲਾ ਪਾਣੀ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ ਡੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸਮ ਦਾ ਰੰਗ ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਹੀ ਰਿਹਾ। ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਖਦਸ਼ਾ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਹੀ ਰਿਹਾ।

'ਕੱਪੜੇ ਆਦਿ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਦੇਖੀਏ ਕਿ ਕੋਈ ਕਾਗਜ਼-ਪੱਤਰ ਜਾਂ ਚਿਰਕੁਟ ਆਦਿ ਤਾਂ ਹੈ?' ਹਾਫਿਜ਼ੁਲ ਭਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਲੋਕ ਭੜਕ ਉੱਠੇ। ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਂ 'ਤੇ ਤੱਪੜ ਦਾ ਉਹੀ ਚਿਪਕਾ। ਉਹ ਸਰੀਰ ਦੇ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਢੱਕਣ ਦੇ ਯੋਗ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਉਸੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਲੱਭ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਨਤਾ ਦੀ ਰਾਏ ਮਿਲੀ। ਔਰਤਾਂ ਓਟਸ ਵੱਲ ਮੁੜ ਗਈਆਂ। ਤੱਪੜ ਨੂੰ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਛੂਹਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੋਟੀ ਦੇ ਸਿਰੇ ਨਾਲ ਖਿੱਚਦਿਆਂ ਕੁਝ ਫਟ ਗਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਫਿਸਲ ਕੇ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ। ਅਸੀਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਝਾਤੀ ਮਾਰੀ। ਕਾਗਜ਼ ਦਾ ਇੱਕ ਟੁਕੜਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬਜ਼ੁਰਗ ਭਾਰਤੀ ਜਾਸੂਸ ਸੀ। ਹਿੰਦੂ ਹੋਣਾ ਭਾਰਤੀ ਜਾਸੂਸ ਹੋਵੇਗਾ।

ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਾਗਜ਼ ਜਾਂ ਚਿਰਕੁਟ ਉਸ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੈ, ਉਹ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ-ਨਿਗਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਪੇਟ ਰਾਹੀਂ ਵੇਖਣਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ, ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ. ਪਰ ਇਹ ਸਭ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੋਈ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਰਿਹਰਸਲ ਕਰਕੇ ਪੇਟ ਪਾੜਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਲੋਕ ਚਾਹੁਣ ਤਾਂ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਮਾਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਢਿੱਡ ਵੱਢਣ ਨਾਲੋਂ ਭੀੜ ਦੁਆਰਾ ਕੁੱਟਿਆ ਜਾਣਾ ਵਧੇਰੇ ਆਰਾਮਦਾਇਕ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।

'ਥਾਣੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰੋ। ਜੇ ਇਹ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਲੱਗ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਧੋਤੀ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਲਵੇਗੀ।'' ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿਹਾ।

'ਹਾਂ, ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ।' ਕੁਝ ਖ਼ਬਰ ਮਿਲਣ 'ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਾਡੇ 'ਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਜਾਸੂਸੀ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ। ਮਾਰਨਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ। ਕੋਈ ਹੋਰ ਬੋਲਿਆ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਇੰਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਕੌਣ ਕੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਠੀਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਅੰਤਿਮ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਮਾਂ ਆਈ.

ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ, ਸਵੇਰੇ ਕਰੋ। ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਹੁਣ ਜਾਓ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ, ਖਾਣ ਦਿਓ।’ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕ ਡਰਦੇ ਸਨ ਜਾਂ ਮਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ। ਮਾਂ ਦੇ ਇਹ ਕਹਿਣ 'ਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਵਿਰੋਧ ਹੋਇਆ ਪਰ ਟਿਕ ਨਾ ਸਕਿਆ। ਲੋਕ ਇਸ ਸ਼ਰਤ 'ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਕਿ ਸਵੇਰੇ ਮਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇਗਾ। ਦੋ-ਤਿੰਨ ਜਣੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਏ। ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਹਰੋਂ ਤਾਲਾ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਚੌਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਲਾਲਟੈਣ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵਿੱਚ ਮਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਥਾਲੀ ਵਿੱਚ ਚੌਲ, ਦੋ ਕਟੋਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਮੱਛੀ ਅਤੇ ਦਾਲ. ਬੁੱਢੇ ਦੀ ਹਾਲਤ ਹਵਾ ਨਾਲ ਹਿੱਲ ਰਹੇ ਰੁੱਖ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਲਾਲਟੈਣ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਥਾਲੀ ਵਿਚ ਚੌਲ ਗੁਨ੍ਹਣ ਲੱਗਾ। ਮਾਂ ਦਾਲ ਦਾ ਕਟੋਰਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਮੱਛੀ ਦੇਣ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

‘ਪੁੱਛੋ, ਤੁਸੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹੋ?’ ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ। ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮਾਂ ਹੁਣ ਕੁਝ ਪੁੱਛ ਲਵੇਗੀ। ਪਰ ਮਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਬੈਠ ਕੇ ਖੁਆਇਆ। ਜਿਹੜੇ ਦੋ-ਚਾਰ ਬੰਦੇ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ, ਉਹ ਵੀ ਸਾਡੇ ਵਾਂਗ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ।

ਉਸ ਦਿਨ ਸੌਂਦੇ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਉਤਸ਼ਾਹ ਸੀ। ਥਾਣਾ ਸਦਰ ਵਿੱਚ ਸੂਚਨਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਪੁਲਿਸ ਆ ਜਾਵੇਗੀ। ਜੁਮੇ ਕੋਲ ਸਕੂਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਵਾਪਰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ. ਅਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਗਵਾਹ ਹੋਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਕੋਈ ਵੀ ਪਿੰਡ ਵਾਸੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਸੌਂ ਸਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਨਾਲ ਸੌਂ ਗਿਆ, ਲਗਭਗ ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ. ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਉੱਠ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ। ਜੇ ਬਾਹਰ ਕੋਈ ਰੌਲਾ ਨਾ ਪੈਂਦਾ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਹੋਰ ਸੌਂ ਜਾਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਜਲਦੀ ਉੱਠ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਲੋਕ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਭੱਜ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਬਾਹਰੋਂ ਬੰਦ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਖਾਲੀ ਗਿਲਾਸ ਪਿਆ ਹੈ। ਮਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਗੱਲ ਰੱਖੀ- 'ਮੈਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਤਾਲਾ ਲਗਾ ਕੇ ਸੌਂ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ, ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ।'

ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਲੋਕ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ, ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਸਰਹੱਦ ਵੱਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ, ਕੀ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਸੀ ਜਾਂ ਜਿਨ। ਇਕ ਹੋਰ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, ਕੀ ਜੀਨ ਚੰਗਾ ਹਿੰਦੂ ਹੈ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਕੋਈ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਸ਼ਾਮ ਤੱਕ ਕਾਫੀ ਭਾਲ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕੋਈ ਖ਼ਬਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲੀ। ਮੈਂ ਹੋਰਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਡੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਗੰਨੇ ਅਤੇ ਕਣਕ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ। ਬੰਦਾ ਕਿਵੇਂ ਆਇਆ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਚਲਾ ਗਿਆ, ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦਾ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਉਦਾਸ ਸੌਂਦਾ ਸੀ। ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੰਬਣੀ ਸੀ। ਮਨ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਬੰਦਾ ਨਹੀਂ ਗਿਆ, ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਹੈ। ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀਆਂ ਆਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।

‘ਤੁਸੀਂ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।’ ਪਿਤਾ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।

'ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਸਹੀ ਕੀਤਾ? ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਸੂਸ ਬਣ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ?’ ਮਾਂ ਨੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ।

'ਮੈਂ ਜਾਸੂਸ ਸੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ।' ਪਿਤਾ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ।

'ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸਭ ਕੁਝ ਜਾਣਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰੋਗੇ?'

'ਤੁਸੀਂ ਇੰਨੇ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕਿਉਂ ਆਏ ਹੋ?'

'ਇਹ ਉਸ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਹੈ। ਘਰ ਹੈ। ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਇਹ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ.

'ਇਹ ਸਿਰਫ਼ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਘਰ-ਦਰਵਾਜ਼ਾ, ਜ਼ਮੀਨ-ਜਾਇਦਾਦ ਕੀ ਹੈ?

'ਪਾਕਿਸਤਾਨੀਆਂ ਨੇ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਸਮੇਤ ਘਰ 'ਚ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਕੱਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਪਾਗਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅਤੇ ਹੁਣ ਜਾਸੂਸ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਤਸੀਹੇ ਦੇਵੋਗੇ?'' ਮਾਂ ਨੇ ਹੁਣ ਉੱਚੀ ਉਤੇਜਿਤ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ।

‘ਹੌਲੀ… ਬੱਚੇ ਸੁਣਨਗੇ।’ ਪਿਤਾ ਨੇ ਠੋਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਪਲ ਵਿੱਚ, ਪੁਰਾਣੀ ਫਲੱਸ਼ਿੰਗ ਸਾਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਗਈ.

ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕੋਈ ਸਿਰ ਦੇ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਗਰਮ ਸਾਹਾਂ ਨੇ ਹਵਾ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ, 'ਮੈਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ ਪਤਾ ਹੈ।'

ਪਿਤਾ ਦਾ ਪਰਛਾਵਾਂ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ 'ਤੇ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

                                ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ - ਪ੍ਰਵਚਨ, ਜੁਲਾਈ - ਸਿਤੰਬਰ, 2023

                                                    ^^^^^^^^^^^^^^